استان خراسان رضوی

حرم امام رضا
حرم امام رضا در مرکز شهر مشهد، استان خراسان رضوی، ایران، مدفن علی‌الرضا است که نزد مسلمانان شیعه به‌عنوان «حرم» گرامی داشته می‌شود و مقدس است. از بناهای پیوسته برجسته‌ی آن مسجد بالاسر (مدفن امام رضا) ( ۴۲۵ ق/۱۰۳۳ م) و مسجد جامع گوهرشاد (ساخته ۸۲۱ ق/ ۱۴۱۸ م) است. حرم امام رضا مجموعه‌ای است با کانون آرامگاه هشتمین امام شیعیان، علی‌موسی‌الرضا که دیگر مسجدها، آرامگاه‌ها، رواق‌ها، صحن‌ها، کتابخانه و موزه‌ها را دربرمی‌گیرد. بزرگ‌ترین مسجد جهان در اندازه (۲۵۰ هزار مترمربع) و دومین مسجد بزرگ جهان در گنجایش (۵۰۰ هزار نفر) شمرده می‌شود.

کهن‌ترین بخش‌های آن، دیرینگی دهه ۶۱۰ قمری/ دهه ۱۲۳۰ م دارد. از دوره‌ی تیموریان که بسیاری از بناهای کهن خراسان در طوس، هرات و نیشابور نوسازی گشت، به این مکان نیز روی آورده شد. بسیاری از سازه‌های این حرم شیعه، از صفویان به ویژه شاه طهماسب صفوی به جا مانده است.
در ادب فارسی روضه به معنی باغ و گلستان و گلزار است و محل مضجع و در برگیرنده پیکر علی بن موسی‌الرضا را روضه منوره می‌خوانند. این مکان شامل فضایی مربع شکل که مساحت آن ۱۸۹/۰۳ متر مربع بوده که از این فضا ۱۷/۱۵ متر مربع آن مساحت ضریح می‌باشد. روضه منوره از طریق چهار صفه بزرگ در چهار جانب به داخل و خارج حرم مرتبط می‌شود.

باغ ملی مشهد
باغ ملی مشهد درست وسط یکی از شلوغ‌ترین و پرترددترین مراکز تجاری و مسکونی مشهد است. درواقع اولین پارک تفریحی مشهد است که در حاشیه خیابان قدیمی ارگ احداث شده و در گذشته با آب یکی از قنات های مشهور مشهد مشروب می شده است. اکنون باغ ملی به صورت پارک محلی درآمده است، اما در عین حال به دلیل قدمت ازاهمیت خاصی برخوردار است. بخش‌های مختلف این پارک با انواع چنارهای قدیمی و درختان مختلف و گونه‌های گیاهی و گلکاری و چمن و فضای سبز مزین شده است.

در این مکان در واقع محل ارگ شهر بود، محمود سیستانی مالک آن بوده است. قنات رکن‌آباد، یکی از قنات‌های مشهور شهر، نیز از این باغ می‌گذشت. در حال حاضر این بوستان بزرگ و باصفا با آب‌نما و درختان بلند به مکانی زیبا و خاص در شلوغی و هیاهوی وسط شهر تبدیل شده است. در دل این باغ سزسبز تندیس‌هایی از مشاهیر علم و ادب و عرفان به چشم می‌خورد. باغ در حال حاضر در تملک شهرداری است.

بازار رضا

بازار رضا که در فاصله کمی از حرم مطهر در مشهد قرار دارد، یکی از شلوغ‌ترین و پربازدیدترین بازارهای سنتی کشور لقب گرفته است. این بازار علاوه بر معماری زیبا و سنتی خود یکی از قدیمی‌ترین مراکز عرضه سوغات و صنایع دستی شهر مشهد است. این بازار در دو طبقه احداث شده‌ است، در طبقه دوم آن کارگاه‌های کوچک صنایع دستی، طلاکاری، انگشترسازی، فیروزه تراشی و گلدوزی ایجاد شده‌ است.

پارک کوهسنگی

پارک کوهسنگی دومین پارک بزرگ (بعد از پارک ملت) مشهد است. این پارک در جنوب غربی مشهد و در انتهای خیابان کوهسنگی قرار گرفته است. پارک کوهسنگی در حاشیه کوه‌هایی مرتفع ایجاد شده و از قدیمی‌ترین روستاهای مشهد است. شاه عباس صفوی در سن ۱۶ سالگی در این روستا تاج‌گذاری کرد. کوه سنگی از میان تفریحگاه‌های شهر مشهد از قدمت و شهرت بیشتری برخوردار است و یکی از زیباترین پارک‌های ساخته شده در ایران است. این پارک تلفیقی از آب، سنگ و سرسبزی و نور است. ساختمان موزه‌ بزرگ خراسان، با الگوبرداری از معماری کاخ کلات نادر، جلوه زیبایی به این مجموعه داده است. در سال ۱۳۴۰ شمسی با گسترش شهر مشهد، کوهسنگی از طریق خیابانی وسیع و عریض و مشجر، موسوم به خیابان کوه سنگی، به بدنه اصلی شهر مشهد متصل شد. با طرح‌های توسعه شهر مشهد، پارک کوه سنگی به مجموعه‌ی تفریحی گردشگری تبدیل شد.

موزه‌ های آستان قدس رضوی

موزه‌های آستان قدس رضوی یکی از مجموعه‌های بزرگ موزه‌ای در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه گر شش قرن تزیینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان‌دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده طی ده قرن گذشته است. در حال حاضر موزه‌های آستان قدس در چهار ساختمان مستقر هستند و اشیای به نمایش درآمده در آن‌ها شامل آثار تاریخی حرم مطهر و میراث آستان قدس، اشیای وقف و اهدا شده، همچنین، اشیای خریداری شده برای تکمیل مجموعه‌ها است.

پارک وکیل آباد

پارک وکیل‌آباد از تفرجگاه‌های قدیمی و زیبای مشهد است که در جنوب غربی مشهد و انتهای بلوار وکیل‌آباد واقع شده است. وکیل‌آباد به علت قدمت خود و قرار گرفتن در دره‌ای با صفا و هوای مطبوع از دیرباز مورد توجه اهالی شهر و مسافران بوده است. این پارک جنگلی که در گذشته به نام میرطراز یا باغ وکیل‌آباد شناخته می‌شده، در سال ۱۳۴۸ شمسی توسط مالک آن، حسین آقای ملک، به‌صورت رسمی وقف استفاده عموم و به شهرداری مشهد واگذار شد.

سرزمین موج های آبی

سرزمین موج‌های آبی مشهد در زمینی به مساحت ۸۴۶۰ متر مربع و با زیربنای ۲۳۰۰۰ متر مربع ساخته شده که از بزرگ‌ترین پارک های آبی خاورمیانه به‌شمار می‌رود. سرسره «تاپسی توروی» این مجموعه، برنده بهترین سرسره آبی سال ۲۰۱۰ از طرف انجمن پارک‌های آبی جهان است. سرزمین موج‌های آبی بزرگ‌ترين پارک آبی سرپوشیده خاورمیانه و نخستين مجموعه از این نوع در ایران است.

آرامگاه نادرشاه افشار
آرامگاه نادرشاه افشار باغ موزه نادری در شهر مشهد که به یادبود نادرشاه افشار در سال ۱۳۴۲ خورشیدی توسط هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده‌ است. ساختمان آرامگاه نادر شاه از قسمت مرکزی که محل تدفین نادرشاه است و دو تالار موزه تشکیل شده‌ است که یکی از آن‌ها موزه اسلحه دوره‌های مختلف تاریخ ایران و دیگری موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادرشاه را نمایش می‌دهد.

فضای اصلی مقبره ۱۵ در ۱۵ متر و دو طرف آن به عرض تقریبی ۴ متر و ارتفاع ۵/۲ متر است. ۱۶ ستون یکپارچه سنگی به ارتفاع ۲۶/۲ متر در اطراف مقبره قرار دارد. سقف مقبره بیش از ۶ متر ارتفاع دارد. در این مقبره یک سکوی دوازده پله‌ای، محل گور، یک پوشش خیمه‌مانند بر روی قبر، یک سکوی مرتفع در کنار قبر که مجسمه‌ی نادرشاه سوار بر اسب به همراه سه نفر دیگر که به دنبال او هستند، غرفه‌ی فروش کتاب و دو تالار به عنوان موزه، یکی برای نمایش جنگ‌افزار‌های زمان سلطنت نادرشاه و دیگری برای نمایش اسلحه‌های زمان ماقبل نادر، قراردارد.

آرامگاه فردوسی

آرامگاه فردوسی در ۲۸ کیلومتری غرب روستای پاژ، شهرستان توس قرار دارد. فردوسی، شاعر حماسه‌سرای ایرانی، در سال ۳۲۹ هجری قمری چشم به جهان گشود. بنای آرامگاه فردوسی یکی از زیباترین مقبره‌های ایران به‌شمار می‌رود که در طول زمان تغییرات زیادی داشته است و معماران بزرگی برای طراحی بنای مقبره شاعر بزرگ ایران طرح‌هایی ارائه کرده‌اند. مقبره با در ورودی در سمت جنوب، روبروی استخری به ابعاد ۱۰ در ۳۰ متر قرار دارد که تصویر آرامگاه را منعکس می‌کند. در قسمت داخلی این آرامگاه، سنگ قبری مرمرین با ابعاد یک در یک و نیم متر و در حدود نیم متر ارتفاع، روی سکویی مرمرین قرار دارد. قسمت دوم، تالاری مربع شکل است که آن را از سنگ مرمر ساخته‌ و با کاشی تزیین کرده‌اند. چهار ستون بزرگ در چهار طرف این تالار وجود دارند که تکیه‌گاه گچ‌بری‌های دیدنی آن هستند. هر دیوار با یک جفت ستون مشابه ولی کوتاه‌تر به شکل سردری زیبا، تزیین می‌شود. قسمت سوم بنا، محوطه‌‌ای پلکانی از سنگ مرمر است که تعداد زیادی از اشعار فردوسی را روی آن کنده‌کاری کرده‌اند. این اثر ارزشمند در تاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آرامگاه عطار نیشابوری

آرامگاه عطار نیشابوری در جنوب شرقی نیشابور در فاصله ۶/۵ کیلومتری در مسیر جاده نیشابور به مشهد طرف شرق و نزدیک به آرامگاه کمال‌الملک قرار دارد. بنای کنونی آرامگاه دارای هشت ضلع و گنبدی کاشی‌کاری شده و چهار در ورودی است. در نمای بیرونی آن چهار غرفه کاشی‌کاری شده تعبیه شده است و در وسط بقعه، قبر عطار و یک ستون هشت ترکی به ارتفاع ۳ متر وجود دارد. کاش‌کاری‌های گنبد عطار مزین به گل و بوته و نقوش هندسی و کتیبه کوفی و معلقی به رنگ‌های سبز، زرد، لاجوردی و سفيد است. بر بدنه خارجی این بنا چهار ایوان ورودی ایجاد شده است. سنگ مزار عطار از نوع افراشته سیاه رنگی است که روی آن اشعاری به خط ثلث نوشته شده است. رويه ديوارها در داخل گچ اندود و چند بيت شعر كه روی گچ نوشته شده زير گنبد را زينت داده‌اند.

آرامگاه عمر خیام

آرامگاه عمر خیام در شهر نیشابور، در باغی که مقبره امامزاده محروق، در آن واقع است، قرار گرفته است. این باغ در زمان حیات خیام در محله شادیاخ نیشابور بوده و آرامگاه او اکنون همان جایی است که به قول نظامی هر بهار در آن گل‌افشانی می‌شده است. باغ آرامگاه خیام یکی از باغ‌های دیدنی در ایران معاصر است و مجموعه‌ای شامل کتابخانه، موزه و مهمانخانه دارد. بنای یادبود مزار این دانشمند بزرگ به سال ۱۳۴۱ شمسی با طرح و نقشه مهندس هوشنگ سیحون ساخته شد. تندیسی از حکیم عمر خیام در محوطه ورودی باغ نصب شده است. مساحت باغ خیام بیست هزار مترمربع و ارتفاع بنای یادبود مشبک آن ۲۲ متر است و اطراف آن را درختان کاج احاطه کرده‌اند. اثر مزبور با ترکیبی از مصالح آهن، بتون و تزئینات کاشی‌کاری به شکل لوزی‌های به هم پیوسته بر گرفته از اندیشه‌های ریاضی عمر خیام بنیان گردیده است. مقبره خیام از لحاظ معماری و ساخت یکی از مهم‌ترین بناهای ساخته شده در زمان خود است. این بنای جادویی مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیامی، محاسبه و طراحی شده است.

آرامگاه شیخ احمد جامی

آرامگاه شیخ احمد جامی مقبره و مدفن شیح احمد جامی بوده و دارای قدمت تاریخی نزدیک به ۸۰۰ سال است که در شهرستان تربت جام در استان خراسان رضوی واقع شده است. این بنای تاریخی مربوط به قرن ۹ تا ۱۲ هجری.قمری است. این بنا در سال ۱۳۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاخ خورشید

کاخ خورشید که با نام‌های کاخ کلات و عمارت خورشید نیز شناخته می‌شود، در میان محوطه‌ای وسیع به‌سان نگینی در دل کلات جلب نظر می‌کند. این بنا که ظاهرا قرار بود آرامگاه نادرشاه باشد، از معدود بناهای دوره افشاری به‌شمار می‌رود. عمارت خورشید سازه‌ای پررمز و راز است که آن را از آجر ساخته و نماهای بیرونی‌اش را از سنگ‌های همان منطقه تراشیده‌اند. این عمارت در نگاه اول به شدت تحت تاثیر جلوه‌های معماری هند به نظر می‌رسد، چراکه مصالح به‌کار رفته در نما و حجاری‌هایی از میوه‌ها و پرندگان گرمسیری روی آن‌ها، ظاهر بنا را به آثار معماری هند شبیه کرده است؛ اما این عمارت در لایه‌های زیرین خود هویتی کاملا ایرانی دارد. این اثر ارزشمند در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ با شماره‌ی ثبت ۳۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بقعه هارونیه

بقعه هارونیه که با نام مقبره امام محمد غزالی نیز شناخته می‌شود، در قلب دشت توس قرار دارد. این بنا کاملا آجری است و هیچ‌گونه تزیینات کاشی‌کاری در آن به‌کار نبرده‌اند. گنبد بنا دو پوسته دارد که پوشش خارجی آن ویران شده بود و در سال‌های اخیر، بازسازی شده است. بر سطح خارجی گنبد داخلی، اثرهایی از تیغه آجری دیده می‌شود که ساختمان دو پوش گنبد را به هم متصل می‌کرد. این بنا دارای یک ورودی در سمت جنوب با سردر فوق‌العاده رفیع است. چهار پلکان مارپیچ در گوشه‌ها و سه اطاق فرعی در ضلع شمالی قرار دارند. درون گنبد ساده است و مقرنس‌کاری‌هایی مربوط به دوره تیموری در رواق وسطی پشت ضلع شمالی گنبدخانه دیده می‌شود. این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۲ تحت عنوان مقبره امام غزالی به شماره ۸۹۴۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

برج رادکان (میل رادکان)

برج رادکان (میل رادکان) تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد. گروه خواجه نصیرالدین طوسی در زمان وزارت او در دربار هلاكوخان این برج را در ۱۳ فرسنگی مشهد بنا کردند. تاریخ منقوش روی کتیبه‌ای در برج سال ۶۶۰ هجری قمری را نشان می‌دهد که همزمان با پایان كار ساخت بناهای وابسته به رصدخانه مراغه است. منطقه جلگه‌ای و معتدل رادكان در مسیر راه شوسه قدیمی مشهد به قوچان واقع شده است. این شاخه از راه ابریشم از كنار رودخانه كشف رود می‌گذشت.

ارتفاع این برج حدود ۳۵ متر است و بدنه‌ای استوانه‌ای شکل دارد و گنبد آن به شکل مخروط است. نمای خارجی این بنا تا ارتفاع سه متری به صورت ۱۲ضلعی و پس از آن تا زیر گنبد دارای ۳۶ ترک یا نیم استوانه و داخل آن هشت ضلعی است که برج را به ۱۲ بخش ۳۰ درجه‌ای تقسیم می‌کنند. یعنی هر دیواره ۳۰ درجه از زاویه افق را در برمی‌گیرد. زیباترین قسمت برج رادکان در بخش فوقانی آن واقع شده که دو ردیف قطاربندی و دو کتیبه کوفی و پهلوی قرار دارد که در میان تزئینات آجرکاری و گچبری نام سازنده و تاریخ ساخت روی آن نوشته شده‌ است.

بدنه این برج بسیار ساده و دارای آجرچینی معمولی و تزئینات آجرکاری و گچبری است. به منظور استحکام بیشتر، حدفاصل بندهای آجرها با فشار انگشت دست به داخل فشرده شده که قابل توجه است. طرح داخلی گنبد میل رادکان، مدور و دارای نمایی ساده و اندود گچ و آهک است. این اثر تاریخی در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ با شماره ۱۴۶ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.