* هـــمدان *

استان همدان یکی از استان‌های زیبای غربی کشور است که همچون سایر استان‌های ایران، جاذبه‌های گردشگری فراوانی را در خود جای داده است و پذیرای همه نوع سلیقه‌ای است.

استان همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران، در غرب کشور قرار گرفته است. این استان از شمال با استان‌های زنجان و قزوین، از جنوب با استان لرستان، از شرق با استان مرکزی و از غرب با استان‌های کردستان و کرمانشاه همسایه است. همدان با وجود انواع جاذبه‌های مذهبی، طبیعی و تاریخی، گروه‌های مختلف مردم را با هر نوع سلیقه و ذائقه‌ای به خود جذب می‌کند. مرکز این استان شهر همدان است که در زمان مادها بنا شده است و در آن زمان به نام هگمتانه معروف بود و پایتخت ایران به شمار می‌رفت. از دیگر شهر‌های بزرگ این استان می‌توان به ملایر، نهاوند و تویسرکان اشاره کرد. این استان با مساحت ۱۹۴۹۳ مترمربع، دارای جمعیتی حدود ۱،۷۵۰،۰۰۰ نفر است.

۱. غار علیصدر

غار علیصدر با عنوان طولانی‌ترین غار آبی جهان، یکی از انگیزه‌های مهم و بخش جذاب و به‌یادماندنی سفر گردشگران به همدان است. این غار در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علیصدر شهرستان کبودرآهنگ قرار دارد. ارتفاع غار از سطح دریا ۲۱۰۰ متر است و محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد. برای بازدید از این غار، بعد از تهیه‌ی بلیط، قایقی در اختیار گردشگران قرار می‌دهند و بازدید از این غار با قایق امکان‌پذیر است. دمای داخل غار ثابت و همواره ۲۰ درجه سانتی‌گراد است. غار علیصدر بیست و سومین اثر طبیعی ملی است که سازمان میراث فرهنگی در ۱۵ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران آن را ثبت کرده است. ساعت بازدید از غار ۸ صبح الی ۱۷ است.

۲. دهکده تفریحی گردشگری گنج‌نامه

مجموعه‌ی تفریحی، توریستی و ورزشی گنج‌نامه‌ی همدان در میدان گنج‌نامه و در ۵ کیلومتری غرب شهر همدان و کوه‌های الوند قرار دارد. آب و هوای مطبوع کوهستان، دره فرح‌بخش الوند و چشم‌انداز زیبای دشت میشان جذابیتی را پدید آورده که گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب می نماید. این مجموعه شامل چندین جاذبه‌ی گردشگری است که برای بازدید از همه‌ی آن‌ها لازم است یک روز کامل را به آن اختصاص دهید. در این دهکده توریستی می‌توانید از سنگ‌نبشته‌های گنج‌نامه و آبشار گنج‌نامه دیدن کنید. تله‌کابین گنج‌نامه، پیست اسکی تاریک‌دره، تله‌سیژ و تله‌اسکی، ورزش تعادل هوایی در ضلع غربی مجتمع گنج‌نامه، پیاده‌روی بر روی پل معلق ۲۰۰ متری، تیرول یا پرواز فردی بر روی کابلی به طول ۵۲۰ متر و بسیاری تفریحات دیگر را نیز در این مجتمع تفریحی گردشگری تجربه کنید.

۳. دریاچه و سد اکباتان

در ۱۱ کیلومتری شرق همدان می‌توانید از تنها دریاچه‌ی این شهر بازدید کنید. دریاچه‌ای زیبا که با وجود فضای سبز و امکانات تفریحی و گردشگری، مسافران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند. از تفریحات دریاچه اکباتان ورزش‌های آبی مانند قایقرانی و اسکی روی آب است. به منظور راحتی مسافران و گردشگران، امکاناتی چون رستوران و مهمانسرا در این منطقه‌ی تفریحی ساخته شده است.

۴. آرامگاه باباطاهر عریان
آرامگاه باباطاهر عریان، عارف، شاعر ایرانی‌تبار و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم در همدان قرار گرفته است. این آرامگاه در میدانی به همین نام در شمال همدان قرار دارد. این اثر در سال ۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در سطح محوطه‌ی داخلی آرامگاه، کاشی‌کاری معرق و تزئینات بسیار ظریفی به کار رفته که جلوه‌ی خاصی به قسمت‌های داخلی مزار داده است. اشعار باباطاهر با لهجه ملايری یا با لهجه‌ای از زبان لری سروده شده‌اند. در محوطه داخلی این آرامگاه، ۲۴ دوبیتی روی ۲۴ قطعه سنگ زیبا حک شده و در قسمت پایین اطراف محوطه داخلی مزار نصب شده است. همه روزه از ساعت ۹ صبح تا ۸ شب می‌توانید از این آرامگاه بازدید کنید. در کنار این آرامگاه، موزه‌ی صنایع دستی استان همدان قرار دارد که می‌توانید از آن نیز بازدید کنید.

۵. آرامگاه ابوعلی سینا

آرامگاه طبیب، شاعر و عارف ایرانی، ابوعلی سینا، که شهرت جهانی دارد در میان میدانی به همین نام واقع است. میدانی بیضوی با درختان چنار کهنسال و آب‌نماهایی الهام‌گرفته از باغ‌های ایرانی، تفرجگاه زیبایی را به وجود آورده است. طرح و نقشه‌ی بنا از روی قدیمی‌ترین بنای تاریخ‌دار اسلامی یعنی برج قابوس بن وشمگیر در شهر گنبد کاووس اقتباس شده است. تالار جنوبی آرامگاه به عنوان موزه، محل نگهداری سکه، سفال و اشیای کشف‌شده‌ی مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد است. در تالار شمالی، مجموعه‌ای نفیس از کتاب‌های خطی و آثار بوعلی سینا گردآوری شده است.

۶. تپه هگمتانه

این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم مانده است. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته است که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند. در حفاری‌های باستان‌شناسی سال‌های اخیر در تپه‌ی هگمتانه مشخص شده است که محل کاخ‌های باشکوه این ناحیه‌ی باستانی، در تپه هگمتانه کنونی واقع بوده است. نکته‌ی قابل توجه این شهر باستانی، شبکه‌ی منظم و پیشرفته‌ی آب‌رسانی آن بوده است.

۷. آرامگاه حیقوق نبی

آرامگاه حیقوق نبی همدان یکی از بناهای دیدنی این استان است که در شهرستان تویسرکان قرار گرفته است. این آرامگاه یکی از قدیمی‌‌ترین آثار تاریخی ایران است که در خیابان شهید اشرفی اصفهانی در انتهای خیابان حیقوق نبی قرار دارد. ساختمان آرامگاه حیقوق نبی (ع) مربوط به دوره‌ی سلجوقیان، قرن هفتم هجری قمری، است. این بنا بدنه‌ای هشت‌ضلعی شامل هشت ترکه‌ی آجری به عنوان ستون‌های اصلی بنا و سقفی مخروطی‌شکل دارد. ارتفاع این بنا از سطح زمین، ۱۲ متر است و سقف آن که گنبدی با انحنا و تحدب کم است، از ارتفاع ۷ متری شروع می‌شود و در قسمت انتهای پیشانی بنا، چندین کنگره‌ی آجری برجسته به شکل مثلث دارد. آرامگاه حیقوق نبی (ع) به شماره‌ی ۹۶۹ در تاریخ هشتم اردیبهشت ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ثبت شد.

۸. دشت میشان

دشت میشان در دامنه‌های کوه الوند قرار گرفته است و یکی از جاذبه‌های طبیعی و مقاصد طبیعت‌گردی همدان به شمار می‌آید. حرکت به سمت دشت میشان، یک کوه‌پیمایی نیمه سنگین است. دشت میشان همه روزه از طبیعت گردان و کوه‌پیمایان پر شماری پذیرایی می‌کند. قبل از رسیدن به مسیر کوهپیمایی از جاده‌ای عبور می‌کنید که در طول دره زیبا و خرم عباس آباد قرار گرفته و پر است از منظره‌ی باغ‌ها و درختان بلند که در پاییز شکوه و جلوه‌ای خاص دارند. در انتهای این جاده و درست قبل از شروع مسیر کوه‌پیمایی، در نزدیکی آبشاری به ارتفاع ۱۲ متر، کتیبه باستانی گنجنامه قرار دارد که متعلق به عصر داریوش و خشایارشا دو پادشاه بزرگ هخامنشی است. مسیری که برای رسیدن به آن طی می‌کنید همان راه کاروان‌رویی است که در زمان هخامنشیان نیز وجود داشته و پادشاهان و همراهان‌شان از آن عبور می‌کرده اند.

۹. گنبد علویان

این بنا در میان نمونه‌های به‌ جا‌ مانده‌ی معماری دوره اسلامی بی‌نظیر و از نمونه‌های منحصر به‌ فرد معماری ایران‌زمین است. گنبد علویان در چهار باغ علویان در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار دارد. این گنبد از سمت شمال در خیابانی که میدان عین‌القضات را به میدان امامزاده عبدالله وصل می‌کند، قرار گرفته و ازسمت جنوب با خیابان باباطاهر و از شرق با خیابان اکباتان محصور شده است. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچبری بعد از اسلام در همدان است و طی شماره‌ی ۹۴ در تاریخ ۱۵٫۱۰٫۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است

۱۰. سراب گیان

سراب گیان در ۳۰ کیلومتری جنوب شهرستان نهاوند قرار گرفته است؛ بهشتی گمشده با درختان چنار کهنسال که نشان از قدمت طولانی این منطقه دارد. سراب گیان با آب جوشان و فراوان خود این طبیعت زیبا را پدید آورده است. در ۲ کیلومتری سراب گیان، تپه‌ی باستانی گیان قرار دارد که از قدمتی چندهزارساله برخوردار است و آثار بسیاری از میان این تپه کشف شده است.

۱۱. امامزاده حسین

امامزاده حسین یا شاهزاده حسین در همدان در ابتدای خیابان شهدا قرار دارد. این حرم از آثار ممتاز معماری شهر همدان است که گنبد آجری زیبایی بر بالای آن قرار دارد. ساختمان مقبره شمالی است و یک ایوان کوچک، ورودی و دو حرم با پلان‌های صلیبی دارد. نمای ورودی دو طبقه است. در هر طبقه حجره‌هایی قرار دارد. رسمی‌بندی‌هایی در داخل طاق نما وجود دارد و ضریح‌ چوبی نفیس و گنبدی مرتفع در این بنا ساخته شده است.

با توجه به متن شجره‌نامه این محل مدفن امامزاده حسین، از نوادگان امام حسن مجتبی یا پسر امام حسن عسگری است. شواهد نشان می‌دهد که بنای امامزاده جدیدتر از دوره صفویه نیست. در طول زمان دخل و تصرف‌هایی در بنا انجام شده است. این بقعه دارای حیاط دلبازی است که درخت توت کهنسالی در آن وجود دارد.

۱۲. بازار سنتی همدان

مجموعه تاريخی بازار همدان در محدوده خيابان‌های باباطاهر، اکباتان و شهدا قرار دارد و عمده بناهای آن مربوط به دوره قاجاريه است. مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی ایران، بازار سنتی همدان نیز مسقف است. بعضی بخش‌های آن پوششی گنبدی شکل دارد. بازار همدان به لحاظ وجود راسته‌های مختص به اصناف مختلف معماری ویژه‌ای دارد. برخی مورخان قدمت این بازار را به دوره سامانیان نسبت می‌دهند، اما اکثر این مجموعه بازمانده از دوره قاجاریه است.

۱۳. برج قربان
برج قربان یکی از آثار تاریخی قرون هفتم یا هشتم هجری است که در شهر همدان بین چهار باغ شهید مدنی و خیابان طالقانی جنب دبیرستان ابن سینا قرار دارد. این بنا مدفن حسن بن عطار حافظ ابو العلا همدانی و امرای سلجوقی است.

درباره دلیل نامگذاری این بنا به برج قربان، گفته می‌شود که در جریان شورش افغان‌ها در دوره صفویه، این محل سنگرگاه فردی به اسم قربان بود. او از اهالی محل دفاع و تلاش می‌کرد شورشیان را دفع کند. به همین دلیل مسجد و بقعه به نام او شهرت یافت.
این برج در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۵۴ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران ثبت شده است.

۱۴. حمام تاریخی قلعه
حمام قلعه، همان‌طور که از نامش پیدا است، حمامی سنتی در همدان است. این حمام در یکی از محله‌های قدیمی و اصیل شهر همدان به نام محله قاشق‌تراشان یا محله قلعه قرار، درخیابان شریعتی قرار دارد. حمام قلعه مربوط به دوره‌ی قاجاز است و مساحتی حدود ۱۵۰۰ مترمربع دارد.

حمام قلعه از دو بخش سرد و گرم تشکیل شده است که ورودی هشتی-شکل دارد. بعد از عبور از هشتی، ابتدا حمام سرد و سپس حمام گرم قرار گرفته است. این حمام بخش مردانه و زنانه داشته است.

در سال ۱۳۸۷ خورشیدی، حمام تاریخی قلعه مورد مرمت و نوسازی قرار گرفت. بعد از آن این حمام تغییر کاربری پیدا کرد و اکنون به عنوان موزه مردم شناسی همدان، پذیرای گردشگران و علاقه‌مندان است. داخل حمام نیز سفره‌خانه سنتی راه‌اندازی شده که گروه‌های موسیقی در آن‌جا برنامه‌های مختلفی اجرا می‌کنند.

۱۵. موزه تاریخ طبیعی همدان

در انتهای چهارباغ آزادگان در شهر همدان، در زیربنای تقریبی ۲۰۰۰ مترمربعی، موزه تاریخ طبیعی همدان قرار دارد. موزه تاریخ طبیعی همدان به همت جعفر محمد علیزاده تاسیس شده و تمامی نمونه‌ها با تلاش ایشان و دانشجویان جمع‌اوری شده‌اند.
این موزه در داخل دانشکده کشاورزی قرار دارد؛ موزه‌ای کم‌نظیر از انواع گونه‌های حیوانی، گیاهی و طبیعی مربوط به اقلیم ایران و جهان. این موزه در حال حاضر به عنوان سرمایه‌ای گرانبها است که به بستری برای مطالعه و تحقیق دانش‌پژوهان تبدیل شده است. در این موزه نمونه‌های زنده، سنگواره و تاکسی‌درمی شده از گونه‌های مختلف جانداران نگهداری می‌شود.